Gün gün tarih! 3-9 Eylül tarihleri arasında neler oldu?

''Milli sınırlar içinde bulunan vatan parçaları bütündür; birbirinden ayrılamaz. Manda ve himaye kabul edilemez'' kararlarının alındığı Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919), uzun süren Amerikan mandası tartışmalarına sahne oldu.

Manda konusu, 4 Eylül 1919'da başlayan Sivas Kongresi'nin, 8 Eylül saat 14.30'daki dördüncü toplantısında 25 kadar üyenin imzaladığı bir ''muhtıra'' ile gündeme geldi ve birçok üye söz aldı.

Başkanlık kürsüsünde bulunan Mustafa Kemal, kimseye söz vermeden önce, mandacıların Amerikalı gazeteci Browne kozunu etkisiz kılan kısa bir konuşma yaptı. Mustafa Kemal, kongreye sunulan raporda, Browne'ın elli bin kişilik bir işçi ordusu getireceğini söylediğinin belirtildiğine işaret etti ve aslında Browne'ın ''yetkisiz'' birisi olduğunu vurgulayarak, şöyle dedi:

''Efendiler, Mr. Browne: 'Ben hiçbir sıfatı resmiye ile görüşmüyorum, tamamıyla hususi bir surette görüşüyorum' diyor ve hatta Amerika'nın mandayı kabul edeceğini değil, belki etmeyeceğini söylüyor! Onun için sözleri Amerika namına değil, kendi namınadır; bu husus nazarı dikkate alınmalıdır. Fazla olarak, Mr. Browne'ın ifadesine nazaran mandanın ne olduğunu kendisi de bilmiyor: 'Manda, siz ne derseniz odur!' diyor...''

Sivas Kongresi'ndeki bu tartışmalarda adı geçen Amerikalı gazeteci, Chicago Daily News gazetesi muhabiri Edgar Louis Browne'ın, Sivas Kongresi'ne gönderilmesine Halide Edip (Adıvar) Hanım önayak olmuştu. Halide Edip, Mustafa Kemal Paşa'ya yazdığı 10 Ağustos 1919 tarihli, Nutuk'ta da yer verilen mektubunda, ''Kongreye Amerikalı bir gazeteci göndermeyi bile belki başarabileceğiz'' diye yazmıştı.

Browne kozları daha toplantının başında etkisiz kılınan mandacılar, tartışmaları uzattı. Görüşmeler, 9 Eylül günü de sürdü ve Hüseyin Rauf (Orbay) Bey'in ''Amerikan Kongresi''ne mektup gönderilerek, bir heyet çağrılması önerisinin kabul edilmesiyle sonuçlandı. Mustafa Kemal, bu mektuba önem vermemiş; manda tartışmalarının bitirilmesi ve Sivas Kongresi'nde tam bağımsızlığa doğru adımların bir an önce atılması için, bunu ''Ortalama bir çözüm yolu'' olarak görmüştü.

Gün gün tarihte haftanın belli başlı öteki olayları şöyle:

3 Eylül

1683- Viyana Kuşatması başarısızlıkla sonuçlandı.

1783- İngiltere, Paris'te imzalanan anlaşmayla ABD'nin bağımsızlığını tanıdı.

1869- İstanbul'da ''Atlı Tramvay'', Konstantin Karopana tarafından çalıştırıldı.

1883- Rus yazar İvan Turgenyev, Paris yakınlarında öldü.

1895- İlk profesyonel futbol maçı yapıldı. Latrobe, Jeanette'i 12-0 yendi.

1908- Türkiye'deki ilk haftalık mizah dergisi ''Kalem'' yayımlanmaya başlandı.

1912- Deniz kuvvetlerine yiyecek sağlamak için, dünyanın ilk konserve fabrikası İngiltere'de açıldı.

1933- Kayseri-Ulukışla hattının tamamlanmasıyla Karadeniz ile Akdeniz'i birbirine bağlayan demiryolu tamamlandı.

1939- Ankara Radyo Gazetesi'nin ilk sayısı çıktı.

1939- Almanya'nın Polonya'yı işgalinden iki gün sonra, İngiltere ve Fransa, Almanya'ya savaş ilan etti.

1952- Ağrı Dağı zirvesine Türk bayrağı dikildi.

1983- Nail Çakırhan, Ağa Han Mimarlık Ödülü'nü aldı.

1988- Türkiye'ye sığınan Kürtlerin sayısı 100 bini aştı.

1988- Eski başbakanlardan Ferit Melen vefat etti.

1999- İstanbul Radyosu'nun ilk spikerlerinden Tarık Gürcan, İstanbul'da 71 yaşında öldü.

2006- İstanbul Fatih'te İsmailağa Camisi'nin emekli imamı Bayram Ali Öztürk bıçaklanarak öldürüldü. Öztürk'ü bıçaklayan Mustafa Erdal, camide bulunanlar tarafından linç edildi.

2008- Cumhurbaşkanı Gül, Ermenistan Cumhurbaşkanı Sarkisyan'ın Erivan'daki Türkiye-Ermenistan Dünya Kupası grup elemesi futbol karşılaşması için yaptığı daveti kabul etti.

2017- Gazeteci Doğan Yurdakul, 71 yaşında öldü.

4 Eylül

1063- Büyük Selçuklu Devleti'nin kurucusu Tuğrul Bey öldü.

1682- İngiliz astronom Edmund Halley, daha sonra kendi adı verilen kuyruklu yıldızı gördü.

1886- Apaçi yerlilerinin şefi Geronimo, ABD birliklerine teslim oldu. Son büyük Amerikalı-Yerli savaşı sona erdi.

1919- Sivas Kongresi, Mustafa Kemal Paşa'nın konuşmasıyla açıldı.

1932- Dünya Barış Konferansı, Viyana'da toplandı.

1935- İstanbul telefon şirketi, hükümet adına işletilmeye başlandı.

1936- İngiltere Kralı VIII. Edward, İstanbul'da Atatürk'ü ziyaret etti.

1970- Şili'de sosyalist lider Salvador Allende başkan seçildi.

1970- Prof. Dr. Erdal İnönü ODTÜ Rektörü oldu.

1975- Bülent Ecevit'in seçim otobüsü Elâzığ’da taşlandı, 50 kişi yaralandı.

1990- Gazeteci yazar Turan Dursun, İstanbul'da silahlı saldırıda öldü.

1994- Grafiker Erim Gözen 55 yaşında öldü.

1994- Ressam Gül Derman 52 yaşında öldü.

1996- Abdi İpekçi cinayetinin sanıklarından Oral Çelik, İsviçre tarafından Türkiye'ye iade edildi. Çelik, 16 Eylül'de 17 yıl aradan sonra çıkarıldığı mahkemece tutuklandı.

2008- Emekli Tümgeneral Osman Pamukoğlu'nun kurucuları arasında bulunduğu ''Hak ve Eşitlik Partisi'' kuruldu.

2019- "Diyarbakır Anneleri" olarak anılan grubun HDP Diyarbakır İl Binası önündeki oturma eylemi başladı.

5 Eylül

1669- Girit, Osmanlı İmparatorluğu'nca ilhak edildi.

1901- National Association of Professional Baseball Leagues (NBA) kuruldu.

1930- Serbest Cumhuriyet Fırkası lideri Fethi Bey'in 4 Eylül'de İzmir'e gelişinden sonra, bazı kişiler gösteri yaparak Cumhuriyet Halk Fırkası binasını ve Anadolu gazetesi idarehanesini taşladı.

1938- Atatürk vasiyetnamesini yazdırdı. Vasiyet, 28 Kasım 1938'de açıldı.

1939- İstanbul müzeleri, II. Dünya Savaşı nedeniyle kapatıldı.

1945- Çok partili düzene geçişin ilk partisi olan Milli Kalkınma Partisi kuruldu.

1950- Başvuru fazlalığı yüzünden üniversite giriş sınavı uygulaması başlatıldı.

1955- İstanbul Sultanahmet'te yeni Adliye Sarayı hizmete açıldı.

1960- Muhammed Ali (Cassius Clay), olimpiyat madalyasını aldı.

1963- 20-21 Mayıs'ta askeri darbe girişiminde bulunan Albay Talat Aydemir, Ankara 1 Numaralı Sıkıyönetim Mahkemesince idama mahkum edildi.

1972- ''Filistinli Kara Eylül Hareketi'' militanları, Olimpiyat Oyunları için Münih'e gelen İsrailli sporculara ateş açtı; bir sporcu öldü, biri ağır yaralandı, dokuz kişi rehin alındı.

1973- Devlet film arşivinde yangın çıktı; Atatürk'ün tek kopyalı filmleri yandı.

1973- Dünyanın en uzun kara yolu tüneli, İsviçre'nin St. Gotthard yöresinde açıldı.

1990- Birinci Körfez savaşı başladıktan kısa süre sonra, hükümete, yurt dışına asker gönderme ve Türkiye'de yabancı askerbulundurma yetkisi veren teklif, TBMM'de kabul edildi.

1991- Nelson Mandela, Güney Afrika'da başkan seçildi.

1993- Yazar Samim Kocagöz 77 yaşında öldü.

2006- Lübnan'a asker gönderilmesine ilişkin Başbakanlık Tezkeresi TBMM Genel Kurulunda kabul edildi. 533 milletvekilinin katıldığı açık oylamada; tezkereye 340 evet, 192 ret oyu verildi, 1 milletvekili de çekimser kaldı.

2012- Afyonkarahisar'daki askeri mühimmat deposundaki patlamalarda 25 asker yaşamını yitirdi.

6 Eylül

1422- II. Murat, İstanbul kuşatmasını sona erdirdi.

1566- Kanuni Sultan Süleyman, Zigetvar yakınlarında öldü.

1938- Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu kuruldu.

1955- Atatürk'ün Selanik'te doğduğu evin bombalandığı yolundaki haber gerekçe gösterilerek başlatılan ve iki gün süren İstanbul ve İzmir'deki gösteriler, Rumlara yönelik bir tahrip ve yağma hareketine dönüştü. İstanbul ve İzmir'de sıkıyönetim ilan edildi.

1960- Türk Milli Güreş Takımı, Roma Olimpiyatları'nda serbest güreşte 4 altın, 2 gümüş madalya aldı.

1962- Iğdır'da deprem: 5 bin ev yıkıldı, 25 bin kişi evsiz kaldı.

1966- Yıldız Savaşları dizisi NBC'de gösterilmeye başlandı.

1975- Diyarbakır Lice'de deprem: 2 bin 385 kişi öldü.

1977- Yumurtalık'tan dış ülkelere ilk petrol sevkıyatı başladı.

1980- Sovyetler Birliği, Güney Kore Havayolları'na ait Boeing 747  uçağını düşürdü, 249 kişi öldü.

1980- Spor spikeri ve yazarı Eşref Şefik öldü.

1982- Yazar Azra Erhat 67 yaşında öldü.

1986- İstanbul'daki Neva Şalom Sinagoguna düzenlenen terörist saldırıda 21 Musevi öldü, 4 kişi yaralandı.

1987- Cumhuriyet tarihinin 3. referandumunda, 1982 Anayasası ile eski siyasetçilere konulan yasak oya sunuldu. YSK, sonuçları yüzde 50.16 ''evet'', yüzde 49.84 ''hayır'' olarak, yasağın kaldırılması yönünde açıkladı.

1991- Ressam Fahrünnisa Zeyd, Amman'da öldü.

1992- Sinema sanatçısı Cevat Kurtuluş vefat etti.

1998- Japon sinemasının büyük ustası Akira Kurosawa, 88 yaşında Tokyo'da öldü.

2004- İskenderun Körfezi'nde 4 yılı aşkın süredir bekletilen ''MV Ulla'' adlı gemi, taşıdığı 2 bin 200 ton ''toksik atık'' yüküyle battı.

2007- Pankreas kanseri tedavisi gören İtalyan tenor Luciano Pavarotti 71 yaşında öldü.

2008- Ermenistan'ın başkenti Erivan'a giden Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan ile bir araya geldi. İki cumhurbaşkanının da izlediği 19. Dünya Kupası Avrupa eleme maçında Türk Milli Takımı Ermenistan'ı Tuncay ve Semih'in golleriyle 2-0 yendi.

2010- İrlandalı rock grubu U2, İstanbul Atatürk Olimpiyat Stadı'nda konser verdi.

2015- Hakkari'de Dağlıca-Yüksekova yolunun açılmasına yönelik çalışmalar sırasında yola döşenen bombaların patlatılması sonucunda 16 asker şehit oldu, 6 asker yaralandı.

2017- Sosyolog ve siyaset bilimci Prof. Dr. Şerif Mardin vefat etti.

7 Eylül

1533- İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth, Greenwich'te doğdu.

1822- Portekiz sömürgesi Brezilya bağımsızlığına kavuştu.

1909- Amerikalı yönetmen Elia Kazan İstanbul'da doğdu.

1923- İkdam, Akşam, İleri, Tercümanı Hakikat, Tevhidi Efkar, Tanin, Vatan ve Vakit gazeteleri, dizgici grevi nedeniyle çıkamayınca, ortaklaşa ''Müşterek''gazetesini çıkardılar. Müşterek gazete iki hafta çıktı.

1936- İstanbul ve Ankara radyo şirketleri, satın alınarak devletleştirildi.

1936- Harb Okulu, İstanbul'dan Ankara'ya taşındı.

1938- Hatay Devleti Anayasası kabul edildi.

1946- Türkiye'de ilk büyük devalüasyon yapıldı. 1.83 TL olan ABD Doları'nın fiyatı, yüzde 54 artırılarak 2.83 TL'ye çıkarıldı.

1956- BM, Köleliğin, Köle Ticaretinin ve Köleliğe Benzer Kurum ve Uygulamaların Kaldırılması Ek Sözleşmesi kabul edildi.

1974- Şair Celal Sılay 60 yaşında öldü.

1977- İstanbul'da tüp gaz kuyrukları oluştu.

1982- Esenboğa katliamı sanığı Levon Ekmekçiyan ilk celsede ölüm cezasına çarptırıldı.

1986- Şili'de Pinochet suikasta uğradı, beş koruması öldü.

1988- Mimar Sedad Hakkı Eldem 80 yaşında öldü.

2005- Türk sinemasının yakışıklı jönlerinden Efkan Efekan, akciğer kanseri tedavisi gördüğü hastanede 70 yaşında öldü.

2017- Türkiye'nin ilk kadın bakanı Prof. Dr. Türkan Akyol vefat etti.

8 Eylül

1529- Kanuni Sultan Süleyman Budapeşte'yi fethetti.

1609- Mimar Sedefkar Mehmed Ağa, I. Ahmed'in isteği üzerine, Sultanahmed Külliyesi'nin inşasına başladı. Külliye, sekiz yıl sonra tamamlandı ve kullanıma sunuldu.

1862- Osmanlı Devleti ile Büyük Avrupa devletleri arasında İstanbul Protokolü imzalandı.

1931- Bulgaristan'da yayımlanan ''Yüzellilikler''in gazetesi ''Açık Söz'' kapatıldı.

1946- Bulgaristan'da referandum sonucu monarşi sona erdi.

1951- 48 BM üyesi ve Japonya arasında resmi barış anlaşması imzalandı.

1952- Ernest Hemingway'in ''İhtiyar Adam ve Deniz'' adlı romanı basıldı.

1954- SEATO (Güney Asya Paktı) kuruldu.

1968- Balkan Atletizm Yarışmaları'nda maraton dalında İsmail Akçay birinci, Hüseyin Aktaş ikinci oldu.

1977- İkinci Milliyetçi Cephe hükümetinin ''Ekonomik İstikrar Önlemleri Paketi'' açıklandı.

1978- Tiyatro yönetmeni ve sahne tasarımcısı Tarık Levendoğlu, İstanbul'da öldü.

1982- Ressam Arif Kaptan, İstanbul'da öldü.

2003- "Süper Vali" olarak anılan Recep Yazıcıoğlu trafik kazasında öldü.

2004- Kastamonu'nun Küre ilçesinde Etibank'a ait bakır madeninde, tünel çalışmaları sırasında kaynak yapılırken gaz sıkışması sonucu çıkan yangında 19 işçi öldü, 19 işçi yaralandı.

2014- İktisat ve tarih alanındaki çalışmalarıyla tanınan Prof. Dr. Sençer Divitçioğlu yaşamını yitirdi.

2016- Kış saati uygulamasına ilişkin düzenleme kaldırıldı, yaz saati uygulaması yıl boyunca sürecek.

2022- İngiltere Kraliçesi II. Elizabeth öldü, yerine oğlu Charles kral oldu.

9 Eylül

1886- Bern uluslararası kopya hakları (Copyrights) konvansiyonu toplandı.

1921- Sakarya Savaşı'nda Mustafa Kemal Paşa, bazı komutanlarla ''düşmanın mukavemetinin kırıldığı'' Polatlı'nın kuzeyindeki Zafertepe'ye gelerek, Yunanlıların durumunu inceledi.

1922- 30 Ağustos Zaferi'nin kazanılmasının ardından Yunan ordularını önüne katan Türk orduları İzmir'e girdi.

1923- Halk Fırkası Tüzüğü onaylandı. Böylece CHP'nin kuruluşu gerçekleştirildi.

1933- İzmir Enternasyonal Fuarı'nın çekirdeğini oluşturan ''9 Eylül Panayırı''nın ilki, Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak tarafından açıldı.

1971- Boğaziçi Üniversitesi kurulmasına ilişkin kanun kabul edildi.

1974- Keban Baraj ve Hidroelektrik Santrali açıldı.

1976- Çin Halk Cumhuriyeti Lideri Mao Zedung öldü.

1982- Türkiye'nin Burgaz Konsolosluğu İdari Ataşesi Bora Süelkan, Ermeni teröristlerce öldürüldü.

1984- Sinema yönetmeni ve oyuncusu Yılmaz Güney, Paris'te öldü.

1985- Tiyatro ve sinema oyuncusu Erkan Yücel, trafik kazasında öldü.

1991- Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu yeniden faaliyete geçti.

1993- İsrail ve Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) birbirlerini tanımayı kabul etti.

1993- Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) kuruldu.

1995- Türkiye Güzeli Yeşim Palandüz, Dünya Güzeli seçildi. Palandüz'den önce, Keriman Halis 1932'de Dünya Güzeli seçilmişti.

2004- Akçakoca açıklarında doğal gaz bulundu.

2008- Pakistan'da, suikasta kurban giden eski başbakanlarından muhalefet lideri Benazir Butto'nun eşi Ali Asıf Zerdari devlet başkanı oldu.

2009- İstanbul'da yaşanan sel felaketinde 26 kişi hayatını kaybetti.

2019- Tiyatro sanatçısı Dinçer Sümer yaşamını yitirdi.